موانع ساختاری فیلم سازی مستند بسیار قوی است، افزایش سواد رسانه ای تماشای مستند را بیشتر می نماید - مهسان بلاگ

به گزارش گروه فرهنگی خبرنگاران سینمای مستند ایران چه پیوندی با جامعه شناسی ایران دارد؟ آیا سینمای مستند ایران توانسته از نگاه روان شناسی و فردمحور به مسائل فراتر رفته و پا در عرصه جامعه شناسی بگذارد؟ جامعه شناسان ایران چقدر کوشش نموده اند تا خود را به هنر ایران از جمله سینمای مستند نزدیک نمایند؟ اصغر مهاجری جامعه شناس، پژوهشگر اجتماعی و مدرس دانشگاه به بهانه برگزاری چهاردهمین جشنواره بین المللی سینماحقیقت، به این پرسش ها پاسخ داده است.

مهاجری با اشاره به اینکه بستر های اجتماعی، فرهنگی، سپهر روانی و به خصوص ساختار های سیاسی و مدیریتی جامعه، آمادگی و شرایط مناسب کمی برای زایش سینمای مستند دارد گفت: سپهر ما برای مستندساز سپهر محدود نماینده ای است و این آمادگی که به آن اشاره کردم فقط به مساله سیاسی محدود نمی گردد، بلکه در حوزه فرهنگی و اجتماعی و مالی هم همین اندازه موانع و تابو وجود دارد؛ لذا جهت رسیدن به جامعه شناسی مسائل برای فیلمسازان مستند ما خیلی فراهم نیست.

او با بیان اینکه حتی ذائقه تماشاگران هم بر این اساس تعریف نشده، گفت: سقف فراوری، توزیع و مصرف فیلم های مستند اعم از سینمایی یا غیره، سقف کوتاهی است. هرچند تجربه های پیروزی هم داشته ایم، اما در مجموع با توجه به حجم بالای فراوریات مستند در کشور، این تعداد قابل قبول نیست. شاید سازمان، نهاد یا جمعی بتواند حمایت ویژه ای از فراوری چنین مستند هایی با محور نگاهی جامعه شناسانه به مسائل جامعه داشته باشد، اما در مجموع بستر برای زایش فیلم مستند با این نگاه مستعد نیست.

این پژوهشگر و مدرس دانشگاه اعلام کرد: از طرف دیگر، احساسم این است که عزمی برای ساختن فیلم مستند جامعه شناسانه به صورت یک اراده جمعی وجود ندارد. ساخت چنین مستند هایی همکاری های بینارشته ای را می طلبد، اما متاسفانه فیلم مستند ما عموما از همکاری بینارشته ای عقیم است. حتی در نزد متخصصان خودش. فکر می کنم تهیه نماینده، کارگردان و عوامل فنی مستند آمادگی همکاری و هم فهمی چندانی با دیگر رشته ها مثل جامعه شناسی ندارند. در مستند های اجتماعی نظر تخصصی جامعه شناسان مهم است، اما در این نوع از فیلم ها، گرایش و علاقه مستندساز به همکاری با روانشناسان بیشتر از جامعه شناسان است.

مهاجری ادامه داد: از این جهت احساس می کنم مستندسازان به لحاظ حرفه ای آمادگی حرکت به سمت ساختن مستند های پیروز دامن گیر و همه شمول را ندارند؛ هم به لحاظ نگرشی و بینشی هم فنی و تخصصی. با تسامح بگویم برآوردم این است که از نظر فنی هم این بستر در رقابت با فیلم های داستانی آماده نیست.

این جامعه شناس و آسیب شناس مسائل اجتماعی یادآور شد: از طرفی نظام رسانه ای و فرهنگ پذیر ما این شرایط را در ذائقه مشتری آماده ننموده که علاقه ای نسبت به مستند اجتماعی با تکیه بر آنالیز جامعه شناسانه معضل و نه فقط فردمحور، داشته باشد؛ بنابراین این مثلث برمودایی سینمای مستند ما را از سه سوی مصرف نماینده، تیم فنی بینارشته ای و سپهر کوتاه و تنگ نظرانه نسبت به ساخت مستند احاطه نموده است. متاسفانه در سرمایه های فرهنگی مان این اراده را که بتواند عادت ها و منش هایی برای تماشاگر مستقل و تشنه واقعیت بسازد، کمتر می بینم.

مهاجری با اشاره به راه حل هایی برای نزدیک تر شدن مستند ها به نگاه جامعه شناسانه گفت: برای این کار پیش از هر چیز، باید همه اعضای جامعه از خانواده گرفته تا نظام آموزشی و به خصوص مسئولان اجرایی و سیاسی برای پاسخ به پرسش های جامعه شناختی دنبال پاسخ های فردی و روانی نباشند. زمانی که ریشه های مسئله ای پیدا شد، باید به دلایل اجتماعی و جمعی در آن برسند. درحالی که معمولا مسئولان علاقه مندند به مسائل جامعه شناختی، پاسخ روان شناختی بدهند و مستند را جوری ببندند که جهت مشکل به طرف فرد برود و جمع تبرئه شوند.

او یادآور شد: مسئولان ما علاقه مند نیستند که به پرسش های جامعه، پاسخ جامعه شناسانه بدهند. فیلم مستند به فکت و واقعیت متکی است؛ زمانی که وارد حریم مستند می شویم با واقعیت و جواب های عریان مواجهیم، اما متاسفانه همه سطوح جامعه علاقه دارند که به پرسش های جامعه شناختی، پاسخ های روان شناختی دهیم.

این جامعه شناس با اشاره به اینکه این مشکل وسیع تر از مسئولان است، اما اولویت با آنهاست که اجازه چنین موشکافی و آنالیز هایی را بدهند، گفت: حتی یک خانواده هم دنبال این است که گناه، گردن فرد بیافتد نه جامعه. تا بقیه تطهیر شوند و برای همین است که همیشه دنبال پاسخ روان شناختی هستند. با اینکه این نوع نگاه در خانواده ها هم هست، اما مسئولان باید راه را برای جامعه شناسان باز نمایند.

مهاجری توضیح داد: بهترین کسانی که می توانند به مسائل اجتماعی، پاسخ های درستی دهند و کمکی به حل مسائل کشور و مردم نمایند، جامعه شناسان هستند حتی اگر ظاهر آنچه می گویند تلخ و گزنده باشد.

او همچنین یادآور شد: از طرفی، سکان داران و برنامه ریزان فرهنگی باید اتفاقی را رقم بزنند و جامعه هم از آن ها تبعیت کند، که بتوانیم سواد رسانه ای را بالا ببریم. سواد رسانه ای یک شعار یا امری ویترینی نیست بلکه بستر و زمینه می خواهد. البته بخشی از این سواد رسانه ای به لطف فضای مجازی فراهم شده، اما باید بیشتر به آن بها داده گردد. سواد رسانه ای حداقل دو شاخص باید داشته باشد؛ نخست اینکه مصرف نماینده محصولات رسانه ای باید بداند که پشت پرده اش کیست و منافع چه کسانی را تامین می نماید؟ دوم اینکه مصرف نمایندگان، خودشان حداقل توانایی فراوری یک قسمت از رسانه را داشته باشند و بتوانند خبری بسازند، عکسی بگیرند و…

این مدرس دانشگاه توضیح داد: هرچه مردم سواد رسانه ای شان افزایش پیدا کند، نسبت به سینمای مستند با هویت، مطلع و عارف و طالب تر شده و ذائقه شان در مدار آن قرار می گیرد و دیگر صرفا دنبال سینمایی نیست که او را فریب دهد و بزک کند. در کشور های توسعه یافته که اهل فرهنگ اند و هنر هفتگانه توسعه یافته و محدودیت های ما را ندارند، افراد را از دوره ابتدایی به سمت سواد رسانه ای و فراوری بخش های رسانه ای می برند.

مهاجری با اشاره به جنبه دیگر این شکل از مستندسازی، گفت: در جشنواره های محلی و منطقه ای و بین المللی باید شرایط را برای هماوردی فیلم های سینمایی مستند فراهم کرد. وقتی هنرمندی جوایز مطرح هنری مانند گرمی و جایزه معماری آقاخان و اسکار می برد تشویق جدی برای کسانی است که می خواهند کار او را آغاز نمایند یا در جهتش قرار دارند. در سینمای مستند هم باید قله هایی را هدف گذاری و در آن ها آورده هایی داشته باشیم که وجاهت ببخشد به ما و این جایزه ها بتواند آرمان گرایی در سینمای مستند برای ما ایجاد کند. این ها بحث های ساختاری است که به نظر من باید انجام گردد تا آن مثلث برمودایی بشکند.

او با اشاره به اینکه برای همین است که نظام رسانه ای به خصوص رسانه های رسمی تر نسبت به حضور جامعه شناسان گریزپا هستند و علاقه مندند ابتدا روان شناسان و بعد فرهنگی ها درباره مسائل جامعه بگویند توضیح داد: موانع ساختاری فیلم سازی مستند ما قوی است. اما این موانع ساختاری را چه کسی باید از جلوی پای فیلمساز مستند بردارد؟ کسانی که می توانند بر عامل آن تاثیر بگذارند.

مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی سازمان امور سینمایی کشور، چهاردهمین دوره جشنواره بین المللی فیلم مستند ایران سینماحقیقت را به دبیری محمد حمیدی مقدم، از 25 آذرماه تا دوم دی 99 و با توجه به شیوع جهانی بیماری کووید 19 به صورت مجازی و نمایش برخط (آنلاین) برگزار می نماید.

گروه آبان لوکس: گروه ساختمانی آبان: بازسازی ساختمان و تعمیرات جزئی و کلی و طراحی ویلا و فضای سبز و روف گاردن، طراحی الاچیق، فروش درب های ضد سرقت را زا ما بخواهید.